شکر از امهات صفات حمیده است و ضدش کفران از اصول ذمیمه است. شکر هر نعمتی موجب مزید آن نعمت است و کفرانش مورث حرمان است. چنان که حق تعالی می‌فرماید:«اگر شکر نعمت کنید نعمت را زیاد می‌نمایم و اگر کفران نمایید عذاب من شدید و عظیم است»(۱)

حضرت صادق علیه السلام فرمود:«هر کس را چهار چیز دادند از چهار چیز محروم نکردند: کسی را که اجازه دادند از اجابت محروم نکردند ،کسی را که راه استغفار دادند توبه او را قبول کردند، کسی را که شکر دادند از زیادتی نعمت محروم ننمودند و کسی را که صبر کرامت کردند از اجر و ثواب محروم نساختند. » (۲)

در حدیث دیگر فرمود:« سه چیز است که به آنها هیچ ضرر نمی‌رسانند:دعا کردن در هنگام سختی‌ها استغفار نزد گناه و شکر در وقت نعمت»(۳)

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: طعام خورنده و شکر کننده ثوابش مثل ثواب روزه داری است که برای خدا روزه داشته باشد، صاحب عافیتی که بر عافیت شکر کند ثوابش مثل کسی است که به بلا مبتلا باشد و صبر کند و مالداری که شکر کند در ثواب محرومی است که قانع باشد.»(۴)

شکر هر نعمتی مشتمل بر چند چیز است :

اول: منعم خود را بشناسد و چیزی که لایق آن نباشد در ذات و صفات نسبت به او ندهد و انکار وجود او ننماید. هر چه مقابل این معنی است کفران می‌باشد. چنانکه حق تعالی در بسیاری از آیات کافران را به کفران نعمت مذمت فرموده است که انکار وجود منعم خود کرده‌اند و شریک برای او قرار داده‌اند.

دوم: بداند که این نعمت از جانب کیست و نعمت‌های خدا را از جانب دیگران نداند. چنان‌که از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است:«هر کس خدا نعمتی به او کرامت فرماید و آن نعمت را به دل خود بشناسد و بداند از خدا بدو رسیده پس شکر آن نعمت را ادا کرده است.»(۵)

سوم: اظهار آن نعمت کند و ثنای منعم به زبان به جا آورد چنان‌که به اسانید معتبر از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است:« هر نعمتی که خدا انعام فرماید خواه کوچک باشد و خواه بزرگ و بنده‌ای بگوید الحمدلله شکر آن نعمت را ادا کرده است.»(۶)

چهارم: نعمت را در چیزی صرف کند که رضای منعم در آن است و حقی که خدا در آن نعمت بر او واجب نموده ادا کند.

مثل آنکه نعمت زبان شکرش آن است که چیزهایی را که خدا گفتن آن را واجب یا مستحب گردانیده بگوید و آن را از چیزهایی که خدا نهی فرموده یا مکروه ساخته بازدارد. و همچنین است شکر چشم و گوش دست و پا و سایر اعضا و جوارح و قوا.

شکر مال آن است که آن را در مصرفی صرف کند که منعم به آن راضی باشد و حقوقی که خدا در مال واجب گردانیده ادا نماید.

 شکر علم آن است که بذل کند به طالبانش و به آن عمل نماید و وسیله باطل نکند. در هر یک از اینها هر چند که صرف می‌کند حق تعالی بر وفق وعده خود عرض کرامت می‌فرماید.

منابع:

۱٫ سوره ابراهیم ۷

۲٫ خصال شیخ صدوق ص۲۰۲ ح۱۶

۳٫ اصول کافی ۹۵/۲ ح۷

۴٫ همان ۹۴/۲ ح۱

۵٫ همان ۹۶/۲ ح۱۵

۶٫ همان ۹۵-